Szycie i naprawianie ubrań to umiejętności, których ludzie nauczyli się wiele setek lat temu, rozwijali i przekazywali kolejnym pokoleniom. Było tak do czasu, kiedy w XVIII wieku w wyniku rewolucji przemysłowej zaczął szybko rozwijać się przemysł włókienniczy, a ubrania zaczęły być powszechnie dostępne. To zjawisko spowodowało, że zaczął zanikać zwyczaj ich własnoręcznego szycia i naprawiania. Badania prowadzone w różnych krajach w ciągu ostatnich kilku lat pokazują, że konsumenci wolą kupić nowe ubranie i wyrzucić to, które uznają za uszkodzone lub zużyte (Diddi, Nan, 2019; Vogue, 2024; LPP, 2024). Według raportu LPP (2024) 71% polskich konsumentów kupuje ubrania raz na trzy miesiące lub częściej, tylko 49% naprawiało swoje ubrania raz lub kilka razy, a zaledwie 6% robi to regularnie.
Wydaje się jednak, że w ostatnim czasie temat naprawiania ubrań zaczął być zauważany zarówno przez branżę mody, jak i przez konsumentów. W 2018 roku w nowojorskim Fashion Institute of Technology pokazano nietypową wystawę “Fashion Unraveled”, na której zamiast nieskazitelnych, nowych ubrań zaprezentowano ubrania przerobione, niedokończone lub noszące wyraźne ślady przeróbek (MFIT, 2018). Firmy produkujące odzież i akcesoria coraz częściej oferują klientom możliwość naprawy zakupionych rzeczy. W internecie można też znaleźć coraz więcej osób, które pokazują, jak szyją, naprawiają i przerabiają swoje ubrania lub przypominają tradycyjne techniki krawieckie.
Przywrócenie zainteresowania naprawianiem ubrań przyniosłoby duże korzyści na poziomie globalnym i to nie tylko w aspekcie środowiskowym, ale jak się okazuje, również społecznym.
Naprawianie ubrań to nie tylko oszczędność, ale również korzyści psychologiczne. W ciągu ostatnich lat pojawiają się alarmujące doniesienia, że rosnące tempo życia i wymagania z nim związane powodują, że coraz więcej osób doświadcza silnego stresu, a w konsekwencji problemów ze zdrowiem fizycznym i psychicznym. To zjawisko ma tak dużą skalę, że Światowa Organizacja Zdrowia uznaje stres cywilizacyjny jednym z najpoważniejszych zagrożeń XXI wieku, a naukowcy i praktycy prowadzą wiele badań, próbując znaleźć skuteczne sposoby jego zmniejszania. Według tych badań duże znaczenie dla radzenia sobie ze stresem ma sposób, w jaki ludzie spędzają czas wolny. Zajęcia manualne, takie jak szycie czy naprawianie ubrań, to jedne z aktywności, które mają wpływ na redukcję stresu. Ich wykonywanie wymaga precyzji i koncentracji uwagi, dzięki czemu pozwala na wyciszenie i zapobiega skupianiu się na negatywnych myślach (Futtermann, Collier, Wayment, Birkett, 2016; Pollanen, 2015).
Dzięki temu, że szycie pozwala na oderwanie się od codziennych problemów, jest też często wykorzystywane jako jedna z form terapii zajęciowej, która wspomaga leczenie osób z problemami psychicznymi lub po prostu tych, którzy pragną poprawić swoją jakość życia (Leone, 2021). Te zajęcia są zwykle prowadzone w grupach, co daje dodatkowe korzyści, pozwalając na nawiązywanie i wzmacnianie więzi społecznych.
Czynności takie jak szycie i naprawianie ubrań mogą także prowadzić do pojawienia się tzw. stanu przepływu (ang. „flow state”). To pojęcie, które pojawia się w literaturze z psychologii pozytywnej, oznacza stan głębokiego „zanurzenia się” w wykonywane zadanie, poczucia skuteczności i wewnętrznej radości. Stan „flow” pojawia się, kiedy dana czynność jest wymagająca, ale nie na tyle, by była niemożliwa do wykonania; satysfakcjonująca, co oznacza, że dana osoba odczuwa przyjemność lub widzi cel jej wykonywania oraz; absorbująca, czyli wymagająca zainwestowania pewnej ilości czasu lub energii, żeby poczynić postępy. Osoby, które osiągają ten stan, są tak zmotywowane i skupione na wykonywanej czynności, że przestają zauważać upływ czasu i to co się dzieje wokół nich, a kreatywność i efektywność ich pracy rośnie.
Powrót do szycia i naprawiania ubrań może spowodować, że konsumenci zmienią swoje podejście do ich kupowania. Jednym z powodów, dla których wolimy kupować (niż naprawiać) ubrania, jest przyjemność, jaką dają zakupy. Jednak jest to strategia skuteczna, ale tylko na krótki czas. Radość z posiadania nowej rzeczy mija szybko, a nastrój wraca do swojego poprzedniego poziomu. To powoduje, że znowu pojawia się chęć kupienia kolejnej rzeczy po to, żeby (przez chwilę) poczuć się lepiej. Te ciągłe próby, które ludzie podejmują, żeby podnieść sobie nastrój (często za pomocą kupowania różnych dóbr), psychologowie zajmujący się tematyką szczęścia nazywają hedonicznym młynem („hedonic treadmill”, Brickmann, Coates, Janoff – Bulman, 1976; Diener, 2006). Sonya Lyubomirsky (2011), jedna z najbardziej znanych badaczek tego obszaru uważa, że hedoniczny młyn można zatrzymać (albo przynajmniej spowolnić), nadając konsumpcji inny cel, niż tylko gromadzenie dóbr. Tym celem może być budowanie i utrzymywanie relacji społecznych, rozwijanie własnych umiejętności i kreatywności, powrót do tradycji czy podejmowanie aktywności, które uznamy za sensowne i potrzebne z punktu widzenia społeczeństwa czy środowiska. Jedną z takich aktywności może być przedłużanie życia ubrań.
Autor: Dr hab. Katarzyna Stasiuk, prof. UJ
Literatura:
- Brickman, P., Coates, D., & Janoff-Bulman, R. (1978). Lottery winners and accident victims: Is happiness relative?. Journal of personality and social psychology, 36(8), 917.
- Diddi, S., & Yan, R. N. (2019). Consumer perceptions related to clothing repair and community mending events: A circular economy perspective. Sustainability, 11(19), 5306.
- Diener, E., Lucas, R. E., & Scollon, C. N. (2006). Beyond the hedonic treadmill: revising the adaptation theory of well-being. American psychologist, 61(4), 305.
- Futterman Collier, A. D., Wayment, H. A., & Birkett, M. (2016). Impact of making textile handcrafts on mood enhancement and inflammatory immune changes. Art Therapy, 33(4), 178-185.
- Lyubomirsky, S. (2011). Hedonic adaptation to positive and negative experiences, in Folkman, S. (ed.) The Oxford handbook of stress, health, and coping Oxford University Press, pp. 200–224.
- LPP (2024) Dbaj o ubranie. https://dbajoubranie.pl/
- MFIT (2018) Fashion Unraveled. https://www.fitnyc.edu/museum/exhibitions/fashion-unraveled.php
- Parlament Europejski (2024). Wpływ produkcji tekstyliów i odpadów tekstylnych na środowisko
- https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20201208STO93327/wplyw-produkcji-tekstyliow-i-odpadow-tekstylnych-na-srodowisko-infografiki
- Pöllänen, S. (2015). Elements of crafts that enhance well-being: Textile craft makers’ descriptions of their leisure activity. Journal of leisure research, 47(1), 58-78.
- Chan, E. (Vogue 2024) Why do not more people repair their clothes? https://www.vogue.co.uk/article/sojo-pledge-to-repair